Zekâ; doğuştan var olan ve hayat boyunca deneyimlerle gelişen problem çözme gücüdür. Bu güçle insan kendisini ve çevresini anlar, olayları muhakeme eder, sonuçlar çıkarır ve uyumla hayatını devam ettirir. Zihinsel Engellilik; doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrasında çeşitli nedenlere bağlı olarak gelişimsel dönemde ortaya çıkan, uyumlu davranışlarda görülen yetersizliğe ilaveten dikkat, algılama, bellek ve muhakeme gibi genel zekâ fonksiyonları açısından normalin altında olma durumudur. Zihinsel engelli bireyler kişisel bakım, çevreye uyum, dil, iletişim ve duyusal motor becerilerinde yaşıtlarına göre geç ve yavaş gelişirler.
DSM-IV (American Psychatric Association)’e göre zekâ geriliği tanısının konulabilmesi için şu üç temel özelliğin olması gerekir:
- Genel zekâ işlevinin belirgin derecede ortalamanın altında olması.
- Yaşadığı toplumdaki kendi yaş grubu ile kıyaslandığında toplumsal beceriler, sorumluluk, iletişim kurma, günlük beceriler ve kendi kendine yeterlilik gibi alanlarda geriliğin olması.
- 18 yaşından önce başlaması
Zihinsel Engelliliğin Sebepleri:
Hafif derecede zihinsel engelli bireylerin pek çoğunda (tüm zihinsel engellilerin yaklaşık %90’ını oluşturur), belirgin bir biyolojik nedene rastlanmadığı için, nedenlerinin belirlenmesi çoğu zaman güç olmaktadır. Ancak orta ve ağır derecede zihinsel engelliliğe genellikle biyolojik etkenlerin neden olduğu saptanmıştır. Genel olarak bilinen nedenler üç ana başlık altında toplanabilir:
Doğum Öncesi Oluşan Nedenler:
- Annenin yaşı
- Annenin beslenmesi (yeterince iyot alamamak ya da yetersiz beslenme)
- Hamilelik döneminde kullanılan ilaçlar
- Radyasyona maruz kalma
- İçki, sigara, uyuşturucu gibi alışkanlıklar
- Psikolojik sorunlar
- Akraba evliliği
- Annenin hamilelik döneminde geçirdiği hastalıklar (Rubella-kızamıkçık, frengi, toksoplazma gibi)
- Zehirlenmeler, Kazalar, travmalar
- Anne-çocuk arasındaki kan uyuşmazlığı
- Kalıtsal kökenli metabolizma bozuklukları olan galaktoz, fenilketonori ve bazı beyin hastalıkları, kromozom yapısındaki bozukluklar.
Doğum Sırası Oluşan Nedenler.
- Erken veya geç doğum
- Kordon dolanması
- Güç ve riskli doğum
- Vakum-forseps gibi aletlerin özellikle uzman olmayan kişilerce kullanılması
- Doğumun hijyenik olmayan ortamlarda yapılması
Doğum Sonrasında Oluşan Nedenler:
- Çocuğun geçirdiği hastalıklar (menenjit, beyin iltihabı),
- Zehirlenmeler
- Hastalıklarda yanlış ve geç müdahale
- Beslenme bozuklukları (yetersiz ve dengesiz beslenme)
- Kazalar, travmalar ve yetersiz çevre koşulları v.s.
Zihinsel Engellilik Nasıl Sınıflanır?
Zihinsel engellilik zekâ yaşı bölümlerine göre birbirinden ayrılmaya çalışan bir gruptur. Bir kişinin geri olmasını yani farklı olmasını sadece zekâ yaşı bölümü ile açıklamak kolay değildir. Zihinsel engelli bireylerin aile, çevre ile olan ilişkileri, zekâ yaşı bölümleri, kendi kurdukları dünyaları, etkilendikleri olaylar, algıları, korkuları, sevinçleri birbirinden farklı olması nedeniyle tek bir tipte zihinsel engelden ya da engelli birey tipinden bahsetmek çok güçtür.